bato

Cebuano Word: “bato”

1. Part of Speech, Meaning, Usage, and Example Sentences

Part of speech: Noun — “stone, rock, pebble; kidney stone; cornerstone.”

Typical meanings & uses:

• Physical rock/stone: solid mineral matter on the ground or in construction.
• Figurative: strength or hardness (kasing-kasing nga bato – “stone-hearted”).
• Medical: kidney stones (bato sa kidney).

Example sentences

• Daghang bato sa suba. – There are many stones in the river.
• Gamit sila og bato sa pagtukod sa pader. – They use stone to build the wall.
• Nakita nila ang dako nga bato sa dalan. – They saw a big rock on the road.
• Naa siyay bato sa kidney, sakit kaayo. – He has a kidney stone, it is very painful.
• Bantay, ayaw labay og bato sa iring. – Hey, do not throw a stone at the cat.

2. Singular & Plural Forms

• Singular: bato
• Plural: mga bato – stones / rocks.

3. Where “bato” Appears in a Sentence

• Subject (after predicate): Dako kaayo ang bato sa hardin.
• Object: Kuhaa ang bato sa sapatos.
• Prepositional phrase: Nalingkod sila ibabaw sa bato.

4. Common Collocations

• dako nga bato – big rock
• gamay nga bato – small stone
• pader-bato – stone wall
• bato sa kidney – kidney stone
• mga bato sa baybayon – seaside rocks

5. Detailed Usage Notes

• For construction, bato may refer to any masonry unit.
• In idioms: “batu-bato sa langit” (Tagalog/Cebuano expression meaning “whoever is hit, don’t be angry”).
• As medical term, pair with tang-tang (remove) or opera (operate).

6. Common Mistakes to Watch For

• Redundant plural: daghang mga bato (✓) but tulo ka mga bato (✗) → tulo ka bato.
• Starting neutral clauses with the noun: Bato dako kaayo ✗ → Dako kaayo ang bato ✓.
• Mixing “batu” spelling (Malay/Tagalog) in pure Cebuano sentences.

7. Five Frequently Used Conversational Phrases

1. Ayaw labay og bato. – Do not throw stones.
2. Asa nimo gibutang ang bato sa paso? – Where did you put the stone in the pot?
3. Bantay sa mga bato sa dalan, lisod lakwan. – Watch out for the stones on the road, hard to walk.
4. Gi-opera na ang iyang bato sa kidney. – His kidney stone has already been operated on.
5. Nindot tan-awon ang mga bato sa baybayon. – The seaside rocks are nice to look at.

8. Five Simple Everyday Conversation Exchanges

1. Q: Mabug-at ba ang bato nga imong gidala?
   A: Oo, bug-at kaayo ning bato, tabangi ko. – Yes, this stone is very heavy, help me.
2. Q: Gi-kuha ba nimo ang mga bato sa tanom?
   A: Oo, para dili mabag-an ang gamut. – Yes, so the roots won’t be weighed down.
3. Q: Naa bay dako nga bato duol sa sapa?
   A: Naay usa, maayo pang lingkoranan. – There is one, good for sitting.
4. Q: Nalisdan ka ba tungod sa bato sa kidney?
   A: Oo, sakit kaayo kung molihok ko. – Yes, it hurts a lot when I move.
5. Q: Unsay kolor sa bato nga imong gipili?
   A: Gris nga bato akong ganahan kay neutral. – I like the grey stone because it is neutral.

9. Multiple-Choice Dialogue Questions

(Q = question, A/B/C = answer choices containing “bato”)

Q1. Gilabay ba niya ang bato sa suba?
A. Bato gilabay niya sa suba.
B. Gilabay niya ang bato sa suba.
C. Niyá gilabay ang bato sa suba.

Q2. Nag-pundar ba sila og bato para sa pader?
A. Nag-pundar sila og bato para sa pader.
B. Sila nag-pundar og bato para sa pader.
C. Og bato nag-pundar sila para sa pader.

Q3. Dako ba ang bato sa dalan?
A. Dako ang bato sa dalan.
B. Ang bato dako sa dalan.
C. Bato dako ang sa dalan.

Q4. Kuhaon ba nimo ang bato gikan sa paso karon?
A. Nimo kuhaon ang bato gikan sa paso karon.
B. Kuhaon nimo ang bato gikan sa paso karon.
C. Gikan sa paso kuhaon nimo ang bato karon.

Q5. Walay ba bato sa bag-ong garden?
A. Walay bato sa bag-ong garden.
B. Sa bag-ong garden walay bato.
C. Bato walay sa bag-ong garden.

Answer Key

1. Correct: B.
   • Why correct: Verb Gilabay first, subject niya next, object phrase last.
   • Why A & C wrong: Object or agent placed before verb, breaking default verb-initial order.
2. Correct: A.
   • Why correct: Verb Nag-pundar first, subject sila follows, object phrase last.
   • Why B wrong: Subject starts clause; C wrong: Object phrase leads.
3. Correct: A.
   • Why correct: Predicate adjective Dako precedes noun phrase.
   • Why B & C wrong: Noun phrase placed first or words scrambled.
4. Correct: B.
   • Why correct: Verb Kuhaon first, agent nimo second, object phrase last.
   • Why A wrong: Agent precedes verb; C wrong: Location phrase fronts clause.
5. Correct: A.
   • Why correct: Negative predicate Walay bato leads, location phrase follows.
   • Why B & C wrong: Location or noun moved ahead of predicate.