bugnaw

1. Part of speech, core meaning, basic usage, and example sentences

Part of speech: adjective
Core meaning: “cold,” “cool,” “chilly.” It can describe temperature (bugnaw nga tubig – cold water), atmosphere (bugnaw nga hangin – cool air), or even emotional tone (bugnaw nga tubag – a cold reply).

Example sentences

• Bugnaw ang tubig sa banga. – The water in the clay jar is cold.
• Bugnaw kaayo ang panahon sa bukid. – The weather in the mountains is very cold.
• Nangita ko og bugnaw nga ilimnon. – I’m looking for a cold drink.
• Bugnaw man kaayo siya motubag. – She answers in a very cold manner.

2. Linking endings and derivational forms

• Linkers
  • -ng before a consonant: bugnaw-ng kape – iced coffee.
  • nga before a vowel or for emphasis: bugnaw nga adlaw – chilly day.
• Degree and intensity
  • mas bugnaw – colder.
  • pinakabugnaw – coldest.
  • bugnaw-bugnaw – rather cool / mildly cold.
  • bugnaw kaayo / bugnaw gyud – very cold / truly chilly.
• Exclamatory & abstract nouns
  • Kabugnaw oy! – How cold it is!
  • kabugnawon – coldness, chill.
  • pagkabugnaw – the state or quality of being cold.
• Progressive sense
  • nag-ka-bugnaw – getting colder (Nag-ka-bugnaw ang gabii. – The night keeps getting colder.)

3. Where it appears in a sentence

1. Predicate adjective: Ang hangin bugnaw. – The air is cold.
2. Modifier with linker: bugnaw-ng hangin.
3. Complement after emphasis: Mao ni ang bugnaw nga ilimnon. – This is the cold beverage.

4. Common collocations

• bugnaw nga tubig – cold water
• bugnaw nga hangin – cool breeze
• bugnaw nga lugar – cold place
• bugnaw nga ilimnon – chilled drink
• bugnaw nga tubag – cold answer

5. Detailed usage notes

“Bugnaw” is the standard Cebuano adjective for low temperature. Speakers extend it metaphorically to describe unemotional or distant behavior (bugnaw nga batasan). When modifying a noun directly, it must carry a linker; as a predicate after the noun, no linker is needed. Use mas / pinakabugnaw for comparison; reduplication (bugnaw-bugnaw) softens the sense to “coolish.” Exclamatory Kabugnaw! is common when reacting to a sudden chill.

6. Common mistakes to watch for

• Omitting the linker (✗ bugnaw tubig → ✓ bugnaw-ng tubig or bugnaw nga tubig).
• Placing mas after the adjective (✗ bugnaw mas → ✓ mas bugnaw).
• Separating pinaka from the root (✗ pinaka bugnaw → ✓ pinakabugnaw).
• Using bugnaw for “stale” or “spoiled” food; Cebuano prefers pan-os for that context.
• Misspelling as “bugnow” or “bugnau.”

7. Five everyday conversational phrases

• Kabugnaw sa air-con, palihog hinayi. – The air-con is so cold; please turn it down.
• Mas bugnaw diri kaysa sa siyudad. – It’s colder here than in the city.
• Pinakabugnaw gyud ni nga bulan sa tuig. – This is truly the coldest month of the year.
• Bugnaw kaayo ang tubig, dili ko maligo. – The water is too cold; I can’t bathe.
• Bugnaw-bugnaw ra ang cola, sakto ra sa kauhaw. – The cola is just cool enough, perfect for thirst.

8. Five simple conversation exchanges

1. Q: Bugnaw ba ang sabaw human gibutang sa ref? – Is the soup cold after being put in the fridge?
   A: Oo, bugnaw na kaayo; pwede na nimo inumon. – Yes, it’s already very cold; you may drink it.
2. Q: Ngano mas bugnaw man ang kwarto niyo? – Why is your room colder?
   A: Mas bugnaw kay naa mi ceiling fan ug bintana nga dako. – Colder because we have a ceiling fan and a big window.
3. Q: Asa ang pinakabugnaw nga lugar sa Pilipinas? – Where is the coldest place in the Philippines?
   A: Sa Baguio o Bukidnon kasagaran pinakabugnaw. – Usually Baguio or Bukidnon.
4. Q: Bugnaw-bugnaw ra ba ang tubig sa pool karon? – Is the pool water just cool now?
   A: Oo, dili na ingon ka-tugnaw sa buntag. – Yes, not as cold as in the morning.
5. Q: Unsaon nato pag-bugnaw pa sa sos? – How do we chill the sauce further?
   A: Ibutang nato sa ice bath para mas bugnaw. – We’ll put it in an ice bath to make it colder.

9. Multiple-choice dialogue questions

Q1. Bugnaw ba ang imong kape?
A. Oo, bugnaw kaayo ang akong kape.
B. Oo, kape bugnaw kaayo akong ang.
C. Oo, bugnaw kape kaayo ang akong.

Q2. Asa ang mas bugnaw, ang bukid o ang baybayon?
A. Mas bugnaw ang bukid kaysa baybayon.
B. Bukid kaysa baybayon ang mas bugnaw.
C. Mas bugnaw kaysa bukid ang baybayon.

Q3. Pinakabugnaw ba kini nga gabii sa semana?
A. Oo, pinakabugnaw kini nga gabii sa semana.
B. Oo, kini pinakabugnaw gabii sa semana.
C. Oo, gabii kini pinakabugnaw sa semana.

Q4. Ngano bugnaw ra ka bisan mainit ang adlaw?
A. Bugnaw ra ko kay nag-air-con ko sa sulod.
B. Ko bugnaw ra kay nag-air-con sa sulod ko.
C. Nag-air-con ko sa sulod bugnaw ra ko kay.

Q5. Kinsa’y naay bugnaw-bugnaw nga tubig para sa bisita?
A. Si Carlo naay bugnaw-bugnaw nga tubig.
B. Naay si Carlo bugnaw-bugnaw tubig.
C. Tubig bugnaw-bugnaw naay si Carlo.

Answer key with explanations

• Q1 → A is correct. Predicate bugnaw kaayo precedes the subject; B and C mis-order words.
• Q2 → A is correct. Proper comparative form “Mas bugnaw ang X kaysa Y.” Other choices invert elements.
• Q3 → A is correct. Pinakabugnaw directly precedes kini; B and C mis-order demonstrative and noun.
• Q4 → A is correct. Predicate first, then the reason clause; B lacks clear flow, C jumbles order.
• Q5 → A is correct. Sequence “naay + subject + description” is intact; B and C disrupt the structure.